Może kultura nie jest zarezerwowana tylko dla człowieka? Trzmiele mogą nauczyć się rozwiązywać zagadki u siebie
Niezwykłe wnioski zaprezentowały najnowsze badania dotyczące trzmieli, które zostały opublikowane w czasopiśmie PLOS Biology. Okazuje się, że te niewielkie owady mogą uczyć się od innych sposobów na rozwiązywanie zagadek. Czy może to sugerować, że posiadają coś na kształt „kultury”, czyli cechę do tej pory przypisywaną wyłącznie istotom o bardziej skomplikowanych układach nerwowych, takim jak ludzie?
Alice Bridges, ekolog behawioralny z Anglia Ruskin University w Anglii, z entuzjazmem opisuje zdolności tych stworzeń: „Są naprawdę zdumiewające. Mimo posiadania tak małych mózgów, są niesamowicie zdolne do nauki”.
W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci zgromadzono wiele dowodów na to, że zwierzęta takie jak szympansy i ptaki wykazują wszelkie oznaki kultury. Andy Whiten, etolog kognitywny ze szkockiego Uniwersytetu St Andrews, który bada procesy myślowe dzikich zwierząt, definiuje kulturę jako zdolność zwierząt do wzajemnej nauki. Może to dotyczyć zarówno umiejętności korzystania z narzędzi w celu zdobycia pożywienia, jak i nawigacji na trasach migracyjnych.
„Jeżeli coś, czego się nauczyły, przetrwa przez dłuższy czas, możemy nazywać to tradycją. A kultura to zbiór wielu tradycji”, mówi Whiten. Takie zachowania są zazwyczaj przekazywane z pokolenia na pokolenie, podobnie jak u ludzi, którzy uczą się od starszych jak gotować czy tańczyć, a następnie przekazują tę wiedzę swoim dzieciom.
Ciekawiło Alice Bridges, czy tak zaawansowane formy nauki występują również u trzmieli. „Nikt wcześniej nie pomyślał o tym, aby badać bezkręgowce”, mówi ekolog. Trzmiele są społeczne i spędzają dużo czasu razem, co sprzyja wymianie doświadczeń. Mimo to, większość ludzi zakłada, że ich zachowanie jest głównie napędzane instynktem.
Bridges postanowiła zbadać możliwości kulturowe trzmieli na przykładzie układania puzzli. Wymagało to jednak odpowiedniego przygotowania owadów do nowych zadań. „Projektowanie pudełka z puzzlami było wyzwaniem, ponieważ trzmiele są niezwykle inteligentne i szukają możliwości oszustwa. Trudno było zaprojektować takie urządzenie, które nie pozwoliłoby im na obejście zasad”, opisuje.
Ostatecznie udało się stworzyć układankę, której jedynym prawidłowym rozwiązaniem był konkretny ruch. Bridges nauczyła niektóre z trzmieli obracać czerwoną lub niebieską zakładkę, po czym umieściła je w różnych społecznościach owadów. Okazało się, że trzmiele zaczęły naśladować zachowania „nauczycieli”, wybierając tę samą zakładkę.
„Zauważyliśmy, że pewne zachowania zaczynają się rozpowszechniać wśród kolonii. Owady kopiowały od siebie nawyki, nawet jeśli czasem odkrywały alternatywne metody rozwiązania zagadki”, mówi Bridges.
Chociaż kultura owadów może wyglądać inaczej niż kultura innych zwierząt, szczególnie ludzi, może to być dowód na to, że ta cecha nie jest tak unikalna. „Kultury różnią się między gatunkami i może to mieć różne konsekwencje dla roli i złożoności ich mózgów” – uważa Bridges. Jej badania na trzmielach pokazują, że być może kultura jest cechą powszechną i nie wymaga skomplikowanych mechanizmów poznawczych.
Badania te stawiają pytanie o szczególną pozycję naczelnych, w tym ludzi, w obliczu posiadania kultury. Być może fakt, że nawet trzmiele mogą posiadać coś na kształt kultury, powinien skłonić nas do refleksji nad swoją wyjątkowością.
